Modern Kitap ve Gelişimi

Başlangıçta matbaa, el yazısının bir uzantısı olarak değerlendiriliyordu. Matbaacının temel amacı, yazıcıyla rekabet edebilmek ve kaligrafili yapıtlar gibi pahalı basımlar hazırlamaktı. Basılı sayfalar üzerinde belirli alanlar tezhipçinin süslemesi için boş bırakılıyor ve mümkün olduğunca el yazması sayfanın görünümü korunuyordu (Jean, 2006, ss. 93). Başlarda el yazması kitap biçimiyle üretilen basılı kitaplar yaklaşık yüz yıllık bir evrim sonucunda 1530-1550 yıllarında büyük oranda günümüz kitabına benzer biçimi almıştır (Labarre, t. y. , s. 54). Basılı kitapların en eskileri ve 1500 yılına dek basılan kitaplar, Latincede “beşik” anlamına gelen incunabulum sözcüğünden hareketle “beşik kitap” adıyla anılmaktadır. Bu adlandırmayla, anılan kitapların tümüyle basımcılığın ilk dönemine gönderme yaptığı vurgulanmaktadır (Jean, 2006, s. 94; Dahl, 1999, s. 112). Kuşkusuz beşik kitaplar, basılı kitapların ilk örnekleri olması bakımından kitabın gelişim çizgisinde büyük bir öneme sahiptir.

Basma kitaplar, el yazması kitaplardan ucuz oldukları için, zarar gören ya da kaybolan kopya yerine yenisini almak kolaydı. Ayrıca, kitaplar, okurlar için aydın soyluların zenginliğinin simgesi ve araştırmalar için temel kaynak olmuştur. Bununla birlikte, ilk kez yüzlerce okurun aynı zamanda aynı kitabın eş kopyalarına sahip olmuştur. Kitaba okur tarafından not yazılarak kendi haline getirilmediği sürece dünyanın farklı şehirlerinde okunan kitaplar aynı oluyordu (Manguel, 2001, s. 167). Bu çerçevede basılı kitap, okurlar için de tamamen yeni deneyimleri mümkün kılmış ve okumanın tarihi açısından da bir dönüm noktası olmuştur.

İlk basımcılar, el yazması eserlerde kullanılan harfleri ve yazı türlerini aynen alarak basılı kitapların harflerinin oluşturulmasında kullanmışlardır. Ayrıca, müstensihlerin zaman ve yerden kazanmak amacıyla el yazmalarında kullandıkları kısaltmalar ve birleştirme bağlantıları da ilk basımcılar tarafından kullanılmıştır. İlk matbaanın metni genellikle iki sütuna dizilmekteydi. Metin, el yazmalarındaki gibi çok sık olup, metni yalnızca bazı süslü harfler ve satır başlarını gösteren işaretler kesmekteydi. Günümüz kitabının biçimi hala İlkçağ sonunda ortaya çıkan “kodeks” biçimidir. Basılı kitapta kâğıt, Ortaçağ’daki bir araya getirilmiş parşömen yapraklarından oluşan kitap gibi kullanılmıştır. El yazmaları gibi, ilk basılı eserlerin de başlığı yoktu. Bu nedenle basımcılığın ilk yıllarından kalan eserlerin basım tarihi ve yerin belirlenmesi güçleşmiştir. Ancak, zaman içinde kitabın sonuna birkaç satırla, kitabın ve yazarın adı, basımcının adı, tarih ve basımın yapıldığı yer konulmaya başlandı. Bu kısıma tamamlamak anlamına gelen Yunanca “colophon” denilmektedir. Yıllar geçtikçe, kitapta illüstrasyon, işaret ya da damganın yanında yayının yapıldığı yer, kitabı satan kitapçının adresi, yayın tarihi belirtilmeye başlandı. 15. yüzyıldan itibaren kitaplarda tüm öğeleriyle birlikte başlık sayfası yapılmaya başlanmış ve bu uygulama 16. yüzyılın ikinci yarısında yaygınlaşmıştır. Böylece colophon küçülmüş/ ortadan kalkmıştır. Günümüz kitaplarında yer alan “… tarihinde …’de basılmıştır” ibaresi colophon’un yerini almıştır (Labarre, t. y, ss. 54-58). Gelinen bu süreçte sonuç olarak, modern kitabın bir ölçütü olan “iç kapak” ortaya çıkmıştır.

Basımcılığın ortaya çıktığı ilk dönemlerde, basımcılar genelde kitapların ciltleme işlemini de gerçekleştiriyorlardı. Büyük basımevlerinde kitaplar çoğunlukla ciltlenmiş olarak satılıyordu. Zamanla ciltçilikte yeni gelişmeler olmuş ve çeşitli ülkelere has ciltleme özellikleri ortaya çıkmıştır (Dahl, 1999, s. 113). Bununla birlikte basımcılığın ilk günlerinden günümüze kitaplar, harfleri, metinsel özellikleri değişim geçirmiştir. Ayrıca, süsleme sanatındaki gelişmeler de kitabın görsel özelliklerinde gelişmeler meydana getirmiştir. Matbaacılığın yeni bir meslek olarak ortaya çıkışı, kitap ticareti, ciltçilik, yayıncılık gibi kitapla ilgili çalışma alanlarının otaya çıkmasına neden olurken, kitaplarla ilgili yasal düzenlemelerin yapılması gereğini de ortaya çıkarmıştır. Bununla birlikte, yayıncılığın Avrupa’ da gelişimi modern kitabın gelişiminde önemli bir adımdır. Sanayi Devrimi’yle birlikte 19. Yüzyılda kâğıdın üretiminde ve baskı tekniğindeki gelişmeler, kitap üretiminde çok büyük bir gelişim sağlamıştır. Mizanpaj üzerine yapılan araştırmalar ve illüstrasyon yöntemlerinin gelişmesi de kitabın gelişiminde önemli rol oynamıştır (Labarre, t.y., ss. 68-97). Günümüzde de modern kitabın gelişimi ve değişimi anılan unsurların etkisiyle şekillenmeye devam etmektedir. Ancak, bilgi teknolojisindeki baş döndüren gelişmelerin e-kitap teknolojisini ortaya çıkarmasıyla tamamen biçim değiştiren kitap, halen elektronik ve basılı olarak varlığını sürdürmeye devam etmektedir.